Budaya Jawa

   CANGKUL

            Cangkul yaiku alat tradisional sing dianggo ning pertanian. Cangkul digunaake gawe nggali, ngresiki lemah saka suket utawa ngrataake lemah. Cangkul isih digunaake tekan saiki. Gawean sing luwih abot biasane digunaake mbajak. Cangkul digawe saka kayu lan wesi.

Cangkul utawa Pacul yaiku gabungan saka bawak lan pacul. Bawak yaiku bagian dhuwur saka cangkul. Ning bagian landepan utawa bagian ngisore diarani pacul. Bagaian landepan utawa bagian ngisore kerep dijenengi doran. Dipasange doran dadi gampang nggunaake alat cangkut iki.

MAKNA FILOSOFI CANGKUL

            Istilahe Cangkul uwis ora asing maneh. Ya, cangkul yaiku salah sijine alat sing akrab digunaake karo para tani gawe ngolah sawah utawa ladang. Ananging ning sisi liyane cangkul duwe makna filosofi sing dhuwur sing namung sebagian uwong sing ngerti.

Asal mulane alat sing dhewe kenal yaiku cangkul miturut buku sing diwaca. Karangan Dr. PURWADI M.Hum., MAHARSI M.Hum. lan MAHMUDI SE., M.Si., AK. Ning bukune sing jdule Makrifat Sejati Sunan Kalijaga iki jelaske asal mulane alat cangkul iki saka kisah sunan kalijaga nalika sunan kalijaga mlaku-mlaku karo muride. Beliau nglewati pirang-pirang alas cilik lansawah ladang ning daerah Kadilangu, Demak yaiku daerah ning endi beliau berdomisili ning njero manah beliau isih golek dalan kepriye carane mecahake masalah pokok ngenai dakwah islam sing disampaike ning masyarakat. Para warga ning sekitar Kadilangu isih durung gelem nerima ajaran islam apa maneh nerima sunan kalijaga durung dikenal karo masyarakat.

Ning perjalanan, beliau ketemu karo uwong tani sing lagi kerja nggarap sawah. Beliau takon:

“nganggo apa awak mu nggarap sawah kuwi, Pak?”

“nganggo linggis, tuanku”. Wangsule pak tani.

“suwi ora awakmu ngrampungake sepetak sawah?”

“sepuluh dina tuan”

“suwe tenan.” Wangsule sunan kalijaga.

“menawi awakmu gelem, kanca-kancamu dikon ning omahku, mengko tak wenehi alat-alat tani, supaya awakmu cepet ngrampungake gaweanmu nalika nggarap sawah.”

Banjur para warga berbondong-bondong ning panggonane sunan kalijaga lan ning kana sunan kalijaga mengheningkan cipta donga marang Gusti, nyuwun pertolongan supaya rakyate bisa mlaku sing cepet nalika nggarap sawah. Ora suwe terciptalah beribu-ribu alat pertanian kaya cangkul lan bajak, banjur alat-alat kuwi dibagi-bagi ning para petani. Pungkasan sunan kalijaga dadi kondhang ning kalangan masyarakat lan dadi omongan ning kabeh pelosok desa lan kampong. Bahkan ana murid lan pengikute saya akaeh. Sistem lan kepercayaan utawa agama Islam sing nyatane bisa cepet nalika anuju ancas panguripan, apik dunyo utawa akhirat.

Maka sing diwenehi karo Sunan Kalijaga marang masyarakat Kadilangu. Iku sebenere huduk alat cangkul lan bajak sing sanyatane, ananging kawruh lan kepercayaan dadi pedoman lan dasar urip. Sawah dilamnbangake dadi dalan utawa cara pengabdian, hasil panene yaiku dadi hasil saka dasar uripe.

Banjur diwenehi dening Sunan Kadilangu Kalijaga kanggo masyarakat. Sing bener ora pacul lan waluku alat senbenarnya, nanging kawruh lan kapercayan kanggo nuntun lan urip dhasar. Sawah sing tetenger minangka dadi dalan utawa cara pengabdian, hasil punika wong minangka asil saka dhasar gesang. Kanggo rong pribadi tani digawe dening Sunan Kalijaga kang tetenger minangka :  Cangkul, kasusun saka telung bagéan, yaiku: pacul, sehati, lan doran.

Pacul, ngipatake prakara kang katon, iku tegese ngilangi  kabeh kethok cetha. Kabèh dadi salah, kabeh sing ora beres lan kudu ngilangi lan nyingkiri gangguan. Bawak, obahing awak, tegese gerakan awak, kanggo entuk gegayuhanipun manungsa kudu sregep. Obaing awak tegese kerja sing sregep, ora mung nunggu nasib piyambak, nanging ngirim dadi gaweyan nyata, tegesipun ikhtiyar barang.Doran, ngedongo marangPengeran, tegesipun nyuwun kanggo Gusti Allah sing tekan marang gegayuhanipun, uga kanthi cara ndedonga marang Gusti Allah, amarga mung panggonan Asanka kabeh katuduh.